Varios

OS camiños da vea polo Caurel

Detalles: Publicado: Lunes, 29 Abril 2019 00:01; Escrito por José Manuel

Mentres as aureanas peneiraban o ouro nos praceres fluviais do río Lor en Froxán e Castro Portela, os homes traballaban nos aluvións. De cando en vez, unha rebolada resoaba na serra, non era o trono, eran os derrames das montañas que os homes provocaban co sistema "ruina montium" baixo a observancia dos romanos. Esto aconteceu nos comezos do século I d.. C. Aínda hoxe podense apreciar as cortas de arrastre polas que pasaba a auga provocando o derrame ó pendurar as montañas. Naquel tempo, a explotación do ouro estivo en auxe en toda a serra do Caurel como o demostran as explotacións auríferas das minas de Torubio este e oeste, a mina da Toca, a de Millares, o túnel de Romeor, os xacementos de ou ro secundario de castro Portela e Froxán etc. En moitos lugares do Caurel, aprécianse restos de numerosos lavadoiros agachados entre a maleza Son de subliñar as canles ou antigas, as "antiguas" de que fala a xente que levaban a auga ata as explotacións romanas. Anos despois foron utilizadas como "camiños". O mosteiro de Samos contou dende antigo con propiedades no Caurel, por iso os monxes elixiron "Suveretum", o actual Sobredo, onde ó parecer houbo un antigo mosteiro no que os bieitos agacharon ó "neno rexio", o futuro rei Afonso II "O Casto". Entre os séculos X e XI, desenrolase a tecnoloxía das ferrerías destinadas a fabrica-lo ferro. As ferrerías encontrábanse nos lugares onde houbera auga,madeira, e a ser posible "vea". No tumbo de Samos atopamos referencias as posesións de Samos no Caurel. O 15 de xuño de 1.125, o abade Pedro Froilaz ó facer inventario de tódalas herdades acrecentadas no mosteiro di:"omnes homines et hereditates que fuerunt de realengo et de Caurelle et de Condado (...sic..."Tumbo de Samos. Á orde de Santiago pertenceu grande parte do Caurel:Esperante, Meiraos, Seoane, Folgoso, Visuña, Hórreos etc. Pode que os cabaleiros de Santiago, só se dedicaran a vixiar a entrada ó Caurel dende o seu castelo de Carbedo, pero non sería de estrañar que nos primeiros tempos contaran con algunha explotación de ferro, xa que o couto de Visuña abranguía as parroquias de Hórreos e Visuña, onde se atópa a mina de Formigueiros. A tradición recolle, e o propio Madoz di que a canteira de ferro a ceo aberto de Formigueiros, en Céramo (Visuña), existía dende época dos romanos. Aínda hoxe pódense atopar polo monte restos de escouras dalgunha primitiva ferrería das que só lles facía falta aire e carbón. Co paso dos anos o desenvolvemento da minería foi en aumento, significando a mina ou canteira de Formigueiros, a peza fundamental da minería do Caurel. MINA DE FERRO DE FORMIGUEIROS: Situada fronte a Céramo. Visuña. Aínda que todo apunte a unha época anterior, a documentación existente da canteira a ceo aberto, data de 1513. Nesa época a mina aparece en poder de Antonio Velasco, sr de Cervera, no século XVIII pasa ó Conde de Maceda quen autoriza os monxes de Samos a sacar vea para as ferrerías que tiñan no Caurel, Quiroga, Valdeorras e o Bierzo. Madoz apunta: -"y entre sus montes se encuentra Formigueiros con un rico y abundante minerao de hierro de propiedad del marqués de Maceda y del cual se surten las ferrerías de Galicia" Datoli alaga a vea da mina de Formigueiros: - " El hierro del Bierzo, sobre todo el que utiliza mineral de Formigueiros, es de tan buena o de mejor calidad que el de Vizcaya, y por tanto, excelente para la fabricación de fusiles" Os "camiños da vena" ían dende a canteira de Formigueiros ata as ferrerías. Polos montes do Caurel aínda se ven as pegadas das rodas dos carros nas rochas. Camiños da vea polo Caurel Alto: *Dende Formigueiros a vea ía ata a ferrería vella, ferrería Nova de Seoane, ferrería de Ferreirós de Abaixo, ferrería a "nova de Ferramulín", ferrería vella de Céramo ou vella de Ferramulín", e s eguía ata as ferrerías de Q uiroga, Valdeorras, e o Bierzo - Dende Formigueiros o "camín" ía ata a Ferrería nova, o parecer outros camíns levaban a "vena" as outras ferrerías... aínda quedan as marcas das rodas no "camín", por baixo do monte Cido"- explica o sr Graciano de Liñariños que asegura ter mais de 80 anos. - Dende Formigueiros viña a vena a ferrería de Ferramulín, dende a carreteira poden ver os camiños da vena, algúns están baixo as silvas - explica Fina la cantineira de Ferramulín. " Camiños da vea polo Caurel Baixo" Debido as distancias as ferrerías d e Valdomir, Lousadela e Folgoso servíanse da "Mina de Roques", da Pobra do Brollón, propiedade dos monxes de Samos, mina documentada dende o século XVI. Os monxes bieitos gozaron dun bo negocio. -Da Veneira saía un camiño ata Eiríz, Touzón, Pendella e Valdomir. Outro camiño apartaba na Lama, baixaba ata Casela, apartaba a dereita ata Lousadela - asegura o sr Rodrigo de 90 años, natural da Veneira. (Pobra do Brollón) A ferrería de Valdomir estivo na ponte de Valdomir. Da ferrería de Lousadela quedan a casa e restos da ferrería, cerca de Seceda. Da ferrería de Folgoso non queda nin rastro. - "Estivo na primeira curva da estrada que vai cara Valdomir."- din en Folgoso. Segundo conta Carlos da Casa do Comerciante, en Vilamor abundan escouras procedentes dunha posible explotación mineira. O caso é que en moitos lugares do Caurel aparecen escouras de ferro. Os Venaqueiros ou ferreiros de Formigueiros tiñan a peculiaridade de "picar onde lles viñera en gana", e transportar eles mesmos a vea, dende a canteira as ferrerías. O transporte dende Formigueiros ás ferrerías o facían os propios venaqueiros pero cando tiñan traballo dabondo o facian os "arrieiros". " Os descendentes dos "ferrones vascos" chegaron a Galicia no século XVI a causa da crises da siderurxia vasca. Os "arozas" ou capataces deixaron os seus apelidos no Caurel, como é o caso dos "Aroza", nome de orixe vasco. Maura Zauraza "a tecedeira" de Folgoso di: - Os meus antepasados viñeron a Caurel "pola causa do ferro" Na ferrería, ás ordes do "aroza", ou capataz, traballaban os ferrones, tiradores, fundidores, tazadores etc. AS FERRERÍAS do CAUREL Segundo Amor Meilán "la abundancia de ferrerías(...) demuestran que ya aquel mineral se extraía en grandes cantidades en plena Edad Media"(sic) Amor Meilán apunta "en la jurisdicción de Caurel había siete herrerías con 26 operarios, en donde se trabajaban 1,130 quintales de hierro anuales" Nós recollemos a tradición de dez ferrerías, e pode que houbera máis que se confunden coas lendas Ferrería vella de Seoane: Solo queda a toponimia. Existía en 1753. A xente oíu dicir os seus avós que se atopaba xunto ó río Ferrería nova de Seoane, o "Sebane" como din no Caurel alto. Atópase no lugar de "ferrería", sérvese do río Lor. Sen dúbida é a ferrería máis monumental de Galicia, sorprenden as dimensións, funcionaba en 1849. A vea viña dende Formigueiros e dende Roques. A xente asegura -"a ferrería a fixeron os presos"... Actualmente a ferrería está en fase de reconstrucción., queda a casa con capela (1810) e o muíño O son do bandazo fai recordar os "venaqueiros". A casa da ferrería vaise utilizar para turismo rural, o lugar é propicio para ó descanso. Ferrería de Folgoso: O ferro viña dende a mina de Roques do concello da Pobra do Brollón. A desaparecida ferrería estivo xunto ó río. A xente di:- " Estivo na primeira curva da estrada que vai dende Folgoso cara Valdomir". No século XIX pasou a pertencer a D. Rafael Armesto, pouco despois tivo que pechar por falta de combustible. Ferrería de Lousadela: Queda a casa e os restos dos muros da ferrería . O ferro viña dende a mina de Roques. Foi propiedade do Marqués de Viance en 1780. Ferrería de Valdomir: A ferrería desapareceu hai anos, estivo á esquerda da ermida, na horta do Bar Catuxo estivo enterrado o martinete. O ferro viña dende a mina de Roques. No ano 1753 foi propiedade de D. Frco Armesto, no 1780 do marqués de Viance e Antonio Armesto. No XIX de don Rafael Armesto. Ferrería de Vilasivíl ou mazo de Meiraos: O mazo estivo no camiño que dende a casa da ferrería de Meiraos vai cara ó río. O parecer quedan restos baixo a maleza, a vea viña dende Formigueiros. Ferrería de Ferreirós de Abaixo: A antiga ferrería estivo situada entre o bar "O Pontón" e a estrada. Segundo o marques da Ensenada foi de Frco Robles e consortes. No 1773 figura como propiedade do marqués de Viance e familia. En 1868 tiña varios donos: Rafael Armesto, Apolinar Suárez de Deza, José Barragaes, do Conde de Torre Penela e Pedro Rodriguez, o consorcio tiñan aforada a ferrería a Domingo Gallego. Ferrería a Nova de Ferramulín " A nova", ou de Hórreos: Quedan os muros xunto o río, "na lagoa" ou leira de Fina a cantineira de Ferramulín., a ferrería traballaba só catro meses por ser " pobre de augas". O lugar da ferrería pode verse a dereita da estrada que vai de Seoane a Ferramulín, enfronte o camiño que vai a Hórreos. Para acceder a ferrería, vaise dende a cantina seguindo o camiño que vai ó río. A ferrería foi propiedade de dona María Tareixa Queipo de Vilafranca, en 1848 da viúva de Campomanes ca aforou a Estefan Rivas. Traballaba en 1876. Ferrería vella de Céramo ou antiga de ferramulín: A xente vella non a recorda En 1761 M. Armesto a arrendou a Manuel Martínez O Mazo de Santigoso: " Xoán de Quiroga veciño do mazo, vende "un día de mazo menos quarto en cada semana de mazo" Segundo Clodio Glez. - "A vea viña dende Roques ó mazo para "estira-lo ferro"- Di o señor Xosé, derradeiro veciño do Mazo. O tempo das ferrerías do Caurel acabouse, pero o seu recordo está patente na xente, cadaquén fala dos "camiños da vena", como acostuman a dicir os do "Caurel baixo," ou " camíns da vena", como gostan dicir os do "Caurel alto". En todo caso, Caurel foi, e é, mina e ferrería, carro e rocha, montes pendurados, "antiguas" por onde baixaba a auga entoando unha canción. Lendas de ferro mesturadas co son dos mazos e as zanfonas, mentres a música da gaita competía co son do martinete. Escoitemos... É obriga de todos, recupera-los "camiños da vena."- Mercedes Vázquez Saavedra, viaxeira que percorreu os camiños da vena do Concello de Folgoso do Caurel durante o verán do 99. BIBLIOGRAFÍA:

Amor Meilán, M. "Prov de Lugo". Geografía Gral del Reino de Gcia. Barcelona. Andrade, J. M, edición do "O tombo de Celanova" (tomos I e II). Consello da Cultura Galega Stgo 95. Arias Cuenllas, Máximo. "Hª del monasterio de san Julián de Samos". Samos 92. Arias, M. "Un abadologio inédito del monasterio de Samos". Archivos leoneses, nº44. 1968 Balboa de Paz, José Antonio. Ferrerías Bercianas. Ciencias de la Dirección. Madrid. 92. Balboa de Paz, José Antonio. El Bierzo en la obra de dos militares del siglo XVIII. Ponferrada-León.92 Ensenada, Catastro. Seceda(1304; Folgoso(5231); Visuña(2853);Ferreiros(3463); Hórreos(10) G.E.G T XII, pá 148-49. >Ferrerías. González, Clodio., " A producción Tradicional do ferro en Galicia". ( As grandes ferrerías da Provincia de Lugo). Diputación de Lugo, 92. González, Clodio, " La producción tradicional del hierro en la provin cia de Lugo: Las ferrerías. NARRIA revista de estudios de artes etc Facultad de Filosofía y Letras. Universidad A.de Cantoblanco. Madrid. 93. Lucas Álvarez. "El tumbo de san Julian de Samos" ( siglos VIII-XII). Ed Caixagalicia. Stgo 86. Madoz, Pascual. Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de ultramar. Madrid,1845-50. Facsímile. Stgo86 Noutra ocasión faremos un percorrido pola ferrerías dos Concellos limítrofes, e outros os que se servía a vea dende Formigueiros.

OS VELLOS OFICIOS

Detalles: Publicado: Domingo, 28 Abril 2019 23:57; Escrito por José Manuel

OS VELLOS OFICIOS Foron os vellos oficiais deixando paso as novas tenoloxias. A chegada da maquinaria, fixo que estes mestres foran a menos; daban forma o ferro, construían grandes edificios pedra a pedra, arranxaban aperos e outras cousas, en definitiva que había para todo. Falemos hoxe dos VELLOS OFICIOS NO CAUREL os que máis sona tiveron na Zona. OS CARBOEIROS Empezamos a falar en primeiro lugar dos carboeiros; foron eles peza fundamental o longo de moitos anos; a economia no Caurel dependía en boa parte do traballo destes homes, o carbón que eles facían servia para fundir o mineral para obter o ferro; tiñan que abastecer as Ferrerias, Mazos e Fraguas que eran moitas nesta zona. O seu traballo era moi duro. Empezaban por buscar o sitio idóneo para facer o FOIO (excavación na terra de ½ metro a 1 metro de profundidade, por 2 ou 3 metros de ancho que servia para facer nel o carbón); despois de feito o burato no suelo arrancaban a raiz das cozas (estas son a raiz da uz, o brezo como se conoce normalmente); había que rompelas en cachos e cando había suficiente para encher o FOIO facíase nel o lume con outro tipo de leña, a misma rama das uces ou fentos; collía o lume forza e enchíase o burato coas cozas picadas e deixábase arder bastante tempo. Cando se consideraba que o carbón estaba feito, tapábase o FOIO por enriba con terra para apagar o lume, xa logo o carbón frío metíase en sacos para o seu transporte. Chegou o carbón destas montañas máis alá destes lares; era un carbón muy apreciado nas fraguas de Monforte e casas particulares para usar como calefacción. Dise que foi tal a explotación dos montes que tiveron que cerrar algunha das ferrerias por que non había máis leña para facer carbón. OS FERREIROS Tiveron moita importancia os ferreiros; eles, xunto cos carboeiros, eran parte da transformación do ferro, e a importancia do ferro no CAUREL fixo que fora moita a xente que seguira este oficio, hoxe xa perdido en toda a Serra. Aqueles mestres daban ó ferro o temp le que precisara cunha maestria especial. Eran varias as maneiras de exercer o oficio: uns tiñan a sua propia fragua, outros andaban de aldea en aldea por se alguén tiña algún ferramento que arranxar. Facían fouces, gadañas, cuchillos e navallas e incluso algún atreveuse a facer cerraduras para as portas, con chave incluida, ferraduras para as caballerias e o que se lle presentara. Utilizaban moitos ferramentos na sua labor pero, sin lugar a dúbidas, no que máis se fixaban era no xunque; debía de ter un són especial. Cando se mallaba nelas o ferro debía de soar como as campás. Non fai moitos anos, na aldea de Vilar, Modesto, coñecido mellor polo"Ferreiro de Vilar" con noventa anos, manexaba cunha soltura o mallo que non nos facía pensar que aquel home xa tiña case un século de vida. O que si que tamén, levaba case o século exercendo o oficio. OS SEITUREIROS Moito o que temos que falar destes profesionais. Normalmente adicábanse máis a esta faena os homes que as mulleres. Vamos centrarnos hoxe nos seitureiros da emigración, si así lle podemos chamar, porque estes exercian o seu oficio fora do Caurel. Cando o Solano do mes de San Xoan facía marelear as canas de trigo e centeo, estes homes preparaban os seus fouciños e sua equipaxe, chegaba o momento de partir para as abrasadoras terras de Castela. Formaban as cuadrillas, había unhas persoas encargadas de xuntar a xente e preparar a partida. Estes eran os maiorales. Era a sua misión velar pola cuadrilla e buscar alí, en terras de Valladolid, Palencia, Zamora donde traballar. Algunhos desplazábanse máis lonxe: a terras de Aragón, Madrid, e mesmo Extremadura. De chegado a zona de sega, organizábanse: unhos segaban, outros ataban, outros trillaban, ainda que as veces tiñan que facer de todo un pouco. Era o sol quen marcaba a xornada de traballo, comezaban coas primeiras raiolas de sol e paraban despois de poñerse; o que quere decir que, se temos en conta os dias de San Xoan ou Santa Mariña,

O CAUREL DO DOUS MIL

Detalles: Publicado: Domingo, 28 Abril 2019 23:51; Escrito por José Manuel

A marxe de calquera consideración sobre o comezo do século XXI en canto a que se é no ano 2000 ou no 2001, ás veces, con mirar ó redor, un ten a necesidade de crer que ainda falta moito para cegar a el. A algúns pode parecerlles que esaxero, mais non a aqueles que subindo o Courel dende Quiroga, dende A Pobra do Brollón ou dende Vilar ata Folgoso, pasaron algún apuro ó atopa-la estrada invadida por pedras ou por terra de desprendementos que ninguén retira ainda en meses. As comunicacións no Courel, non están a altura do que pensábamos ía a se-lo século XXI. Por outra banda, a transformación da economía da serra ten moito que ver co desenvolvemento rural en Galicia. As actividades que foron en tempos importantes como as das Ferrerías, substituíronse polas das canteiras, e non parecía que o tan falado ano dous mil, ano de especial preocupación polo medio ambiente, fóra a traer no medio dunha paisaxe idílica temibles escombreiras repartidas polo medio do monte, sen ton nen son. Mais co novo milenio, chega a nova estrela da economía, o Turismo Rural, que no resto de Europa é unha realidade totalmente consolidada, sobre todo en Francia, pais pioneiro no que o Estado xugou un papel importantísimo, marcando pautas e fomentando a creación de Asociacións para a oferta de actividades relacionadas co medio rural ou natural, como poden se-los deportes de montaña ou o comercio dos productos da terra. No Courel, aínda que se deron pasos, algúns foron de cego; prácticamente a inversión máis importante foi a de subvencionar negocios máis ou menos rurais a particulares, perdéndose os obxectivos principias, que serian o de creala infraestructura necesaria para o desenvolvemento desta actividade económica, e o de potencia-la comercialización de productos con carné de identidade. E ainda con todo, os homes e as mulleres do Courel son os de sempre, posuidores dunha cultura propia daqueles que acostuman a mirar ó lonxe, sen barreiras no horizonte e coa intelixencia dos que saben estar satisfeitos do seu, xente que non pertence a ningún século. De ahí a relevancia que pode ter unha sinxela asociación como "Fonte do Milagro", que prácticamente sen apoios económicos potencian o sentemento de "comunidade", recuperando un patrimonio cultural e social co seu labor. Dende aquí facemos votos para que esta fonte de comunicación serva de nexo entre as xentes amantes do Courel. Publicado originalmente en el nº1 de la revista A Candea (Agosto 2000)

Raianos

Detalles: Publicado: Viernes, 29 Marzo 2013 16:03; Escrito por José Manuel

Ancares bercianos e os lucenses son dous corpos nunha soa alma. Como demostra a “Literatura de tradición oral en el Bierzo” da investigadora galega Alicia Fonteboa, nada ó pé das fontes nacentes do río Lor. O corpus folclórico que Fonteboa recolleu abrangue trinta e seis localidades berciáns, nas que aparecen tradicións en lingua galega. O mesmo pasa nos concellos ancareños e nos concellos limítrofes occidentais asturiano-galegos.

Leer más: Raianos

Varios

OS camiños da vea polo Caurel

OS VELLOS OFICIOS

O CAUREL DO DOUS MIL

Raianos

A Candea

Canal de video Fonte do Milagro

Alojamientos recomendados

Contacto

Acceder